2 februari 2014 - De Japanners leren het nooit

De Japanse premier Abe en zijn vriendjes, lijken er een sport van te maken de buurlanden tegen de schenen te schoppen. Een bezoek aan de omstreden Yasukunitempel is slechts het begin.

In de kerstvakantie was ik met mijn gezin in Berlijn waar de oorlog op nog zoveel plekken een grote rol speelt. Vooral het Holocaust monument hakte er in. Helemaal toen we op het laagste punt stonden en omringd waren door hoge, grijze kolommen van beton, en uitkeken op kille gangen waar het zonlicht nooit meer komt. Door de omvang krijg je even het gevoel er nooit meer uit te kunnen. Het was huiveringwekkend, precies zoals de kunstenaar het heeft bedoeld.

Ook Japan heeft oorlogsmonumenten. Ik ken er twee die onomstreden zijn: een in Hiroshima en een in Nagasaki. Maar ze zijn ver verwijderd van het machtscentrum Tokio. En uitgerekend daar, gaat het steeds mis.
De bereidheid van de Japanse premier Abe en zijn kabinet, om het eigen oorlogsverleden onder ogen te zien, is op dit moment niet groot zeg maar nihil. Bovendien lijken Abe en zijn getrouwen er een sport van te maken om de buurlanden steeds tegen de schenen te schoppen.
Abe gaf zelf de aftrap door in december de omstreden Yasukunitempel in Tokio te bezoeken - dat omstreden oorlogsmonument - waar niet alleen de slachtoffers van oorlogen worden geëerd maar ook veertien Japanse oorlogsmisdadigers.
Ik ben er wel eens geweest. De tempel zelf was niets bijzonders. Maar het nationalistische Yusukan oorlogsmuseum dat erbij hoort, was tenenkrommend.

Yusukan
Met gedetailleerde precisie werd er aangegeven hoeveel Japanse slachtoffers er waren gevallen tijdens veldslagen tegen de Chinezen of de geallieerden tijdens WOII. Maar de inname van de stad Nanjing in 1937 door de Japanners, werd afgedaan als een ‘incident’. En dat er tijdens dat incident in een paar dagen tijd honderdduizend Chinezen zijn afgeslacht, bleef onvermeld.
Op een tekstbordje bij een foto van Nanjing stond alleen: ‘Generaal Matsui Iwane waarschuwde zijn manschappen dat ze zich gedisciplineerd moesten gedragen en dat overtreders van de wet zwaar zouden worden gestraft.’ Wauw!
De informatie over de Tweede Wereldoorlog, was al net zo eenzijdig. Over de Birma spoorlijn werd weliswaar verteld dat er 170 duizend mensen aan hadden gewerkt, in een onherbergzaam gebied met een ongezond klimaat. Maar geen woord over de doden. En de Jappenkampen in Indonesië werden voor het gemak maar helemaal verzwegen, in het Yusukanmuseum.
Mijn bezoek dateert uit 2006, misschien is er sindsdien iets veranderd maar ik vrees van niet. Dat premier Abe een bezoek brengt aan een tempelcomplex waar de oorlogshistorie zo verwrongen wordt weergegeven, zegt iets over zijn empathie, of het gebrek daaraan. Zeker ten aanzien van de oorlogswonden van China en Zuid-Korea, die zwaar hebben geleden onder de Japanse bezetting. Zij reageerden dan ook woedend.

Troostmeisjes
De storm over het Yasukuni-bezoek was nog maar nauwelijks overgewaaid of de volgende schoffering diende zich aan.
Eind januari was het de beurt aan de nieuwe president (hoofdredacteur) Katsuo Momii van de Japanse nationale nieuwszender NHK, een vriend van Abe.
Tijdens een persconferentie liet hij zich ontvallen dat de praktijk van troostmeisjes in WOII gebruikelijk was in ieder land dat oorlog voerde, ook in Duitsland en Frankrijk.’ En dat hij de ophef over de zaak niet begreep.
Daar zullen ze blij mee zijn bij NHK, een hoofdredacteur die de gedwongen prostitutie in Japanse bordelen - van zo'n 200 duizend vrouwen uit Nederland, China, Taiwan, de Filippijnen en Indonesië - volkomen onbeduidend lijkt te vinden
Opnieuw woedende reacties, vooral uit Zuid Korea. Momii bond in en bood hij zijn excuses aan: ‘'het was heel ongepast dat ik die opmerking heb gemaakt'’
Maar de Zuid Koreanen waren tot op het bot geïrriteerd. ‘'Als Japanners überhaupt een geweten hebben, dan zouden ze zich dood moeten schamen dat een persoon als Momii aan het hoofd staat van hun nationale publieke zender',’ aldus de parlementariër Lee Hye-Hoon van de regerende partij in Zuid Korea.
De woordvoerder van de Japanse regering probeerde de boel nog te sussen door aan te voeren dat Momii de omstreden opmerking had gemaakt ‘'als privé persoon'’ en niet als hoofd van de nationale nieuwszender. Een excuus dat altijd wordt gebruikt als een hooggeplaatste Japanner weer eens blundert over het oorlogsverleden.

Herziening schoolboeken
Je zou denken: nu even rust in de tent om de gemoederen te laten bedaren. Maar nee, als klap op de vuurpijl maakte de Japanse regering afgelopen week bekend dat de schoolboeken worden herschreven. Om kinderen een juist beeld te geven van het Japanse territorium.
Zodat zij zich er straks van bewust zijn dat de Takeshima rotsen in de Japanse zee (Dokdo genoemd door de Zuid Koreanen), eigenlijk niet van Zuid Korea zijn maar Van Japan. En de Senkaku eilanden al van oudsher van Japan zijn, en niet van China.
Even voor de goede orde: de Takeshima rotsen werden in de eerste helft van de twintigste eeuw door Japan geannexeerd als onderdeel van de kolonisatie van Korea. Na de oorlog kwamen ze weer in handen van Zuid Korea.
Who cares? zullen de Japanse schoolkinderen hebben gedacht, om vervolgens verder te gaan met een spelletje op hun smartphone. Maar in China en Zuid Korea waren de rapen gaar.

De enige verklaring voor Abe’s provocaties is dat hij zijn binnenlandse populariteit wil opvijzelen. Maar wat de internationale betrekkingen in de regio betreft, is hij nu zo dom bezig dat Amerikanen zich knarsetandend zullen afvragen hoe lang ze deze man nog de hand boven het hoofd moeten houden. (Nog zeven jaar als Abe wordt herkozen in 2017).
Amerika, Japans belangrijkste bondgenoot en militair verantwoordelijk voor de verdediging van het land, heeft vooral baat bij rust in de regio en een gebalanceerd machtsevenwicht.
Japan heeft Zuid Korea hard nodig, om tegenwicht te bieden tegen China dat zijn toenemende macht steeds vaker doet gelden. Maar ook om te beter te kunnen anticiperen op het onvoorspelbare en gevaarlijke Noord Korea, dat met regelmaat proefraketten afschiet die ook over Japans grondgebied suizen.
Ook in economisch opzicht zijn de buurlanden belangrijk. China en Zuid Korea zijn de grootste handelspartners van Japan. Als de anti-Japanse sentimenten in die landen verder toenemen, en producten worden geboycot, zal het Japanse bedrijfsleven daar flink onder lijden.
De nieuwe Amerikaanse ambassadrice Caroline Kennedy valt niet te benijden, zij draait ongetwijfeld overuren om Abe aan zijn verstand te peuteren dat hij met vuur speelt.

Kennedy
Caroline Kennedy - Eindelijk eens iemand van naam en faam! - werd door de Japanners met alle egards binnengehaald. Maar de wittebroodsweken waren nog niet voorbij, of ze gaf ze een koekje van eigen deeg.
Kennedy uitte via twitter - als privé persoon, jawel! - flinke kritiek op de jaarlijkse dolfijnenslachting in een Japans dorp. De Japanners waren onthutst! Ze verweten Kennedy weinig kennis te hebben van hun gebruiken en rituelen. Een daarvan is dat je een vriend nooit ofte nimmer tegen het hoofd stoot. Opeens bestond er geen onderscheid tussen Kennedy als ambassadeur en Kennedy als privé-persoon.
Ze kunnen hun borst natmaken. Ik hoop dat Kennedy een eigen koers blijft varen. Ze lijkt me niet iemand die de confrontatie schuwt, en zeker niet met een premier die tekeer gaat als een olifant in een porseleinkast.