De Volkskrant; Japanse heeft liever een hondje dan 'n baby; over de vergrijzing; 2 juni 2006

Veel jonge Japanse vrouwen hebben liever geld, een lover en een hond, dan een baby. Japan heeft een probleem: de bevolking begint te slinken.

Je ziet ze overal lopen in de Japanse steden: charmante, modieus geklede vrouwen, met dure merktassen en de nieuwste mobiele telefoons, die ze de hele dag bespelen. Vaak dribbelt er een schoothondje achter ze aan met een kittig T-shirt, alsof het hun kind is.
Deze parasite singles - eind twintig of in de dertig - wonen meestal nog bij hun ouders en hebben een dijk van een baan. Ze geven geld uit als water en zijn deels verantwoordelijk voor de opleving van de Japanse economie. Er is één probleem: ze willen maar niet trouwen en kinderen baren.
Mibu Minami (36), single, is een gevierd programmamaakster en net terug van een sabbatical in Europa. ‘Ik kwam tijdens mijn reis opvallend veel onafhankelijke en avontuurlijke Japanse vrouwen tegen, die allerlei cursussen doen of studies. Het huwelijk is al lang niet meer het beste wat de jonge Japanse vrouw kan overkomen. En ook geen noodzaak meer: we kunnen prima voor onszelf zorgen.’
Maya Ozaki (27) heeft haar baan bij Unilever opgezegd, is net terug uit Los Angeles en begint volgende week als marketingmanager bij Nivea. Ze woont nog bij haar ouders en heeft ook geen vaste relatie. ‘Nog steeds worden Japanse moeders geacht thuis te zitten met de kinderen, zodat de mannen vijftien uur per dag kunnen werken’, zegt ze. ‘Het is niet zo dat ik nooit een gezin zou willen hebben. Maar ik haal veel voldoening uit mijn werk en ik ben niet bereid alles op te geven voor het moederschap. Ik wil alleen trouwen met een man die de zorg voor kinderen met mij zal delen. Maar die bestaat niet in Japan.’
In 2005 is de Japanse bevolking (127 miljoen mensen) voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog gekrompen. Gemiddeld worden er nog maar 1,29 kinderen per vrouw geboren, waar er 2,08 nodig zijn om de bevolking op peil te houden. En dan zijn Japanners ook nog eens het minst seksueel actieve volk ter wereld, zoals blijkt uit een recent onderzoek van condoomfabrikant Durex, in 41 landen.
Japan heeft een torenhoge overheidsschuld en vergrijst in snel tempo. Niet alleen moeten toekomstige generaties die schuld af betalen, ook zullen ze opdraaien voor hogere pensioenlasten en hogere kosten in de gezondheidszorg. Een krimpende bevolking is dus een ramp. Koortsachtig wordt gezocht naar maatregelen om verdere daling van het geboortecijfer te voorkomen.
In verschillende regio’s sponsort de overheid speed dating, in de hoop dat daar duurzame relaties uit voort komen. En in de streek Fukushima werkt men aan een Foster Parents- programma voor alleenstaande, zwangere vrouwen, om het aantal abortussen terug te dringen. De regering wil dat binnen tien jaar ook tien procent van de mannen ouderschapsverlof opneemt, althans in bedrijven met meer dan driehonderd werknemers (maar geen man die dat doet).
Premier Koizumi installeerde zelfs een aparte, vrouwelijke minister die het probleem moet aanpakken. Kuniko Inoguchi deed onlangs een stoutmoedig voorstel: in de toekomst zou de overheid álle kosten moeten dragen rondom de geboorte van een kind. Te duur, oordeelde het parlement, dat het voorstel zonder discussie van tafel veegde.
In vergelijking met andereindustrielanden, heeft Japan maar weinig geld over voor kinderzorg en andere gezinsondersteunende maatregelen: slechts 0,6 procent van het bruto nationaal product. In Frankrijk en Zweden - landen waar het geboortecijfer toeneemt - is dat rond drie procent.
Onbegrijpelijk, vindt Yumi Wijers-Hasegawa, werkzaam bij de Japan Times. ‘Het is heel duur om een kind op te voeden in Japan. Ook daardoor twijfelen veel mensen. En het gaat niet alleen om medische kosten. Japan is een zeer prestatiegerichte maatschappij. Bijlessen en goede scholen kosten handenvol geld.’
Minstens zo belangrijk als het vergoten van de overheidssteun, is aandacht voor de behoeftes van vrouwen, aldus Hasegawa. ´En die willen blijven werken.’ Dat kan alleen als de kinderopvang verbetert. Hasegawa is een van de weinigen die het moederschap combineren met een fulltime baan. Ze kan zich een dure crècheplaats op een internationale school veroorloven (zo’n 6000 euro per jaar) én deelt de zorg voor haar zoontje van 16 maanden, met haar Nederlandse echtgenoot.
Maar Japanse vrouwen met een gemiddeld inkomen hebben een probleem. ‘Ze staan er alleen voor want hun man is altijd weg. Er is te weinig ruimte op goedkopere overheidscrèches, die maar één instroom per jaar kennen. En een gewone oppas aan huis kost 11 euro per uur.’
Maar boven alles moet de mentaliteit binnen het bedrijfsleven veranderen, aldus Hasegawa. ‘Vrouwen met een baby, die terugkeren bij hun bedrijf, moeten een baan krijgen op niveau en ook part time kunnen werken. In veel bedrijven worden zij na hun zwangerschapsverlof behandeld als oud vuil. Dat is een schrikbeeld. Vandaar dat veel vrouwen de zwangerschap maar blijven uitstellen.’
Ook hekelt ze de diepgewortelde opvatting in Japan, dat een medewerker pas goed presteert als hij tot elf uur ’s avonds op kantoor zit. ‘Dat is funest voor het gezinsleven. Bedrijven moeten er op toezien dat mannen met een gezin eerder naar huis gaan en ook eens een dag verlof nemen als een kind ziek is.’
Inmiddels komen ook de parasite singles tot bezinning. Aanleiding is de verschijning vorig jaar, van de bestseller ‘Howl of the Loser Dog’. Schrijfster Sakai Junko werkte zich jarenlang kapot, heeft geen gezin en ervaart haar bestaan als leeg en kil. Maya Ozaki: ‘Ik schrok daar enorm van. Zo wil ik niet eindigen. Daarom ben ik van baan veranderd. Ik hoop dat de werkdruk in mijn nieuwe functie minder zal zijn. Ik wil meer aandacht besteden aan mijn sociale leven. Of daar ook een Japanse man in past, is nog maar de vraag.’