De onderdrukking in Hong Kong is compleet; De Groene 20 november 2024
Dankzij een systeem van verklikkers in Hong Kong sluiten alle netten zich rondom mensen die nog kritiek leveren op de autoriteiten. ‘De mediatycoon Jimmy Lai – symbool van de persvrijheid – komt nooit meer vrij.’
foto: AP Photo/Kin Cheung
https://www.groene.nl/artikel/onderdrukking-in-hong-kong
De kleurrijke etalage van een galerie op het Westeinde in Den Haag is gevuld met een wonderlijke verzameling objecten. Er hangen slingers in van papieren vredesduiven, een patchwork-sprei met de woorden 'Umbrella Revolution' en op een standaard prijkt een gesmolten gasmasker met een gele helm.
Binnen staan beschilderde tenten op de vloer. Ook hangt er een spotprent van een lachende Xi Jinping, de autoritaire president van China. Hij houdt een gele paraplu vast.
‘Welkom in het hoofdkwartier van NGO DEI (ons land;red),’ zegt Loretta Lau (38). ‘Dit is een herdenkingsexpositie. De paraplu-beweging in Hong Kong gebruikte deze voorwerpen precies tien jaar geleden tijdens massademonstraties voor meer democratie.’ De paraplu bood bescherming tegen de pepperspray en het traangas dat de politie afvuurde op de demonstranten en werd zo een symbool van verzet.
Lau verhuisde in 2018 naar Praag om er een kunstopleiding te volgen. Een jaar later braken er in Hong Kong opnieuw demonstraties uit voor meer democratie en behoud van de vrijheden. Onder druk van Beijing werden de betogingen, waaraan weer miljoenen mensen meededen, definitief de kop ingedrukt door invoering van de verafschuwde Veiligheidswet in 2020. Die maakt iedere vorm van kritiek op de autoriteiten strafbaar.
Lau besloot in Europa te blijven en richtte met negen medestudenten NGO DEI op als protest tegen de onderdrukking. Begin dit jaar verhuisde de beweging naar Den Haag om dichter bij belangrijke organisaties voor de mensenrechten te zijn en bij het Vredespaleis.
NGO DEI organiseert exposities en symposia om de vrije geest van Hong Kong levend te houden en de aandacht van de internationale gemeenschap te vestigen op wat er daar gebeurt. Het Haagse hoofdkwartier is ook een plek voor samenkomst voor Hong Kongers in ballingschap.
‘We laten ons niet monddood maken,’ zegt Lau vastberaden. Inmiddels is ze persona non grata in Hong Kong. Toen ze twee jaar geleden een bezoek aan haar familie bracht waarschuwden de autoriteiten haar tot twee keer toe; ze kon haar activiteiten beter staken.
‘Ik vond de sfeer heel beklemmend. Tijdens een etentje met vrienden bracht ik het onderwerp op 'Winnie the Pooh', de bijnaam voor Xi Jinping. Iedereen verstijfde, niemand zei meer iets. Toen realiseerde ik me dat je daar mensen in gevaar kan brengen, zelfs door in de privésfeer en in bedekte termen te praten over gevoelige onderwerpen.’
Dat beaamt Chan-Fai Cheung (75). In de galerie hangen ook zijn foto’s van de paraplu-beweging. Hij was decennialang filosofie-professor aan de Chinese Universiteit van Hong Kong. Na de invoering van de Veiligheidswet vertrok hij naar Engeland.
‘De autoriteiten van Hong Kong hebben een netwerk opgezet van informanten die burgers aangeven vanwege hun denkbeelden of kritische uitspraken. De verklikkers zitten overal. Een oud-collega van me op de universiteit werd er na een college door een student op gewezen dat hij voortaan de term 'Chinees Taiwan' moet gebruiken en niet Taiwan. Mijn collega had geluk: de student had hem ook kunnen aangeven. Ik noem dit systeem pure terreur.’
Het verklaart waarom mensen die in Hong Kong wonen, waaronder een bekende schrijver, ieder verzoek voor een interview weigeren.
Tijdens de machtsoverdracht in 1997 van de Britse kroonkolonie Hong Kong aan China verzekerde Beijing de belofte ‘één land, twee systemen’, te zullen naleven. Hong Kong met zijn onafhankelijk rechtspraak en journalistiek, vrijheid van meningsuiting en ontluikende democratie, zou nog vijftig jaar lang een hoge mate van autonomie behouden.
Universiteiten in Hong Kong trokken studenten aan vanuit de hele wereld vanwege de academische onafhankelijkheid en het hoge niveau van onderwijs. ‘Maar het is gedaan met die academische vrijheid,’ zegt Cheung. ‘Zowel professoren als studenten moeten nu een patriottische houding ten aanzien van China uitstralen, gevoelige zaken zoals een democratisch Hong Kong zijn taboe. Kritische docenten worden ontslagen of gecensureerd. Dat geld ook voor de leiders van studentenvakbonden.’
‘Alles wat Hong Kong groot maakte - de onafhankelijke rechtspraak, het onafhankelijk bestuur, alle vrijheden - is kapot gemaakt onder leiding van Beijing.’ Aldus oud-journalist Mark Clifford. Hij woonde bijna dertig jaar in de Aziatische stad, vertrok in 2020 en schreef het boek ‘Today Hong Kong, Tomorrow the World’.
Ook Clifford rept van een systeem van informanten en een anonieme kliklijn waar burgers elkaar kunnen aangeven als er sprake is van kritiek op het gezag. ‘De autoriteiten willen vat hebben op ieder aspect van de samenleving.’
De ooit zo bejubelde onafhankelijke rechtsspraak in Hong Kong is flink uitgehold. Inmiddels zijn zeven van de tien buitenlandse rechters - die het proces van oudsher juist moeten bewaken - opgestapt.
Een van hen, Jonathan Sumption, schreef in juni van dit jaar in de Financial Times: ‘De rechtsstaat wordt diepgaand aangetast op elk gebied waarover de regering een sterke mening heeft.’
Met de onafhankelijke journalistiek is het niet beter gesteld. Na de invoering van de Veiligheidswet in 2020 en 2021 pakte het gezag 1900 demonstranten, activisten en journalisten op, waarvan een onbekend deel nog altijd vastzit.
In het voorjaar werd de Veiligheidswet verder aangescherpt in Artikel 23 van de mini-grondwet ('Basis Law') van Hong Kong. Verraad, sabotage en opstand - ruime begrippen - kunnen tot levenslange straffen leiden. De strafmaat voor opruiing is verhoogd van twee tot zeven jaar cel. Onder opruiing wordt ook verstaan het ‘aanzetten tot haat tegen de Chinese Communistische Partij (CCP)’. De wet geldt met terugwerkende kracht.
Twee journalisten van de website Stand News - Chung Pui-kuen (55) en Patrick Lam Shiu-tung (36) - werden alsnog veroordeeld via Artikel 23. De site - inmiddels opgeheven - was in 2019 volgens de rechter ‘een instrument om de regering te besmeuren en te belasteren’.
En gisteren werden 45 pro-democratie activisten, politici en juristen veroordeeld tot gevangenisstraffen van drie tot tien jaar. Ze hadden in juli 2020 - enkele dagen na invoering van de Veiligheidswet - officieuze voorrondes gehouden om pro-democratie kandidaten te selecteren voor de verkiezingen van het parlement van Hong Kong (LegCo). Een half miljoen mensen hadden toen hun stem uitgebracht.
Volgens de autoriteiten was dit echter een poging om het politieke systeem in Hong Kong te ondermijnen, te vernietigen en omver te werpen; alleen ‘patriotten’ konden zich kandidaat stellen voor de LegCo.
De prominente studentenleider Joshua Wong (28) kreeg gisteren vier jaar en acht maanden cel. Benny Tai (60), vooraanstaand activist en een voormalige professor aan de prestigieuze Universiteit van Hong Kong, kreeg als ‘brein achter de voorverkiezing’ de hoogste straf: tien jaar.
Er is een voortdurende dreiging. De afgelopen maanden waren vele nog werkende journalisten in Hong Kong het doelwit van een omvangrijke intimidatie campagne. Dreigende e-mails en brieven over de persoonlijke veiligheid van verslaggevers werden naar werkplekken, sociale media-accounts, thuisadressen en zelfs naar huisbazen en familieleden gestuurd.
‘Via brieven worden ook mensen gewaarschuwd die omgang hebben met journalisten. Het is pure terreur.’ Aldus de Hong Kong Journalists Association (HKJA).
De troefkaart van de autoriteiten in het intimidatiespel is de rechtszaak tegen mediatycoon Jimmy Lai (76). Hij is het symbool in Hong Kong van de persvrijheid en van de strijd voor het behoud van democratie.
Lai ontvluchtte de Mao dictatuur in China in 1961; hij was toen 12 jaar oud. De jongen sliep en werkte in fabriek in Hong Kong. Toch was het alsof de hemel openging, zei hij in interviews. Omdat hij in Hong Kong vrij was en dus een toekomst had.
Lai werd een van meest succesvolle zakenmannen van de stad. Zijn diepe weerzin tegen de communistische onderdrukking en terreur uitte zich in actieve steun voor de pro-democratie betogingen op het Tienanmen plein in Beijing in 1989. En in steun aan demonstranten in zijn eigen stad.
Ook richtte hij het mediabedrijf Next Digital op en de populaire en kritische Apple Daily. De krant hekelde niet alleen de interventie van China tijdens de demonstraties in 2019, die vaak uitliepen op een clash met de politie, maar riep ook de internationale gemeenschap op om sancties op te leggen aan het bestuur in Hong Kong en de regering in Beijing.
Lai had zelf ontmoetingen met invloedrijke machthebbers in het buitenland, waaronder de toenmalige vicepresident Pence van Amerika en de minister van buitenlandse zaken Pompeo. Na de invoering van de Veiligheidswet openden de autoriteiten een ware heksenjacht op Lai.
Clifford werkte voor zijn mediabedrijf en interviewde Lai een aantal keer. Nu schrijft hij een boek over de tycoon, The Troublemaker, dat in december verschijnt.
‘Het zijn Kafkaesque toestanden. Eerst werd hij veroordeeld omdat hij op 4 juni 2020 meedeed aan een vreedzame herdenking van de slachting van de studenten op het Tienanmenplein in 1989. Tijdens een wake stak Lai een kaars aan.’
‘Vervolgens kreeg hij celstraf omdat hij in het kantoor van zijn mediabedrijf ook een privékantoor aanhield, maar daarvoor geen toestemming had gevraagd aan de verhuurder. Lai betaalde braaf huur voor dat kantoor. En sinds december 2020 zit hij vast omdat hij het brein zou zijn achter de demonstraties.’
De aanklacht luidt: ‘samenspanning met buitenlandse partijen om de nationale veiligheid in gevaar te brengen.’ Ook wordt Lai ervan beschuldigd donateur en bedenker te zijn geweest van de crowdfundingcampagne Stand With Hong Kong. Die zamelde in 2019 geld in voor demonstranten en plaatste grote advertenties in buitenlandse kranten.
Bij aanvang van het proces noemde de woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken Lai een van de meest beruchte ‘anti-Chinese elementen’ die erop uit zouden zijn Hong Kong te destabiliseren.
Zijn levenswerk is vernietigd. Tijdens Lai’s gevangenschap vielen vijfhonderd agenten de redactie van Apple Daily binnen. Zes top-journalisten werden gearresteerd en zitten nog steeds vast. In juni 2021 verscheen het laatste nummer van de krant.
Lai zit al jaren in eenzame opsluiting, wordt maar vijftig minuten per dag ‘gelucht’, ziet het daglicht slechts via een raam in de gang en hij mag alleen bezoek krijgen van familieleden: enkele keren per maand (dertig minuten lang). Zijn gezondheid is broos - Lai is diabeet - en hij zou te weinig medische zorg krijgen.
In september dienden zijn Engelse advocaten - Lai heeft ook een Brits paspoort - een dringend verzoek in bij de VN-rapporteur van de Mensenrechten om deze foltering te adresseren.
Clifford: ‘Lai is een devoot Christen. Ik hoor dat hij in de cel veel leest over theologie. Ik denk dat hij zich erop voorbereid dat hij in gevangenschap zal sterven. Er hangt hem een hoge straf boven het hoofd en op zijn leeftijd betekent dat levenslang.’
Tenzij de internationale gemeenschap het tij toch nog weet te keren door grote druk uit te oefenen op China, om de zakenman vrij te laten. Vandaag wordt het proces tegen Lai hervat en zal hij naar verwachting ook zelf een verklaring afleggen in de rechtszaal.
Maar tot nu toe werd de druk uit het buitenland vooral met de mond beleden. De voormalige Britse minister van buitenlandse zaken David Cameron sprak over een schandalige politiek gemotiveerde vervolging van de Britse staatsburger. En de Britse premier Keir Starmer uitte zijn bezorgdheid over Lai direct tegen Xi, tijdens de recente G20-top in Brazilië.
Ook de Amerikaanse regering, het Canadese parlement, het Europese parlement, 24 landen in de Media Freedom Coalition en mensenrechtenorganisaties spraken zich fel uit tegen het showproces.
Tenslotte werd er afgelopen maandag een brief gepubliceerd, ondertekend door meer dan honderd internationale parlementariërs en politici, waarin ze Hong Kong opriepen Lai direct vrij te laten en ze het proces een schijnvertoning noemden. Zonder belangrijke economische sancties tegen Hong Kong of China zullen deze protesten echter weinig uitrichten.
In het Kantonees is er een gezegde: ‘dood de kip om de aap bang te maken,’ schreef een publicist. De hoge straf die ‘offerkip’ Lai naar verwachting krijgt zal een duidelijk signaal zijn aan de Hong Kongers en een waarschuwing voor pro-democratie activisten in ballingschap, zoals Ted Hui, Nathan Law en Anna Kwok.
De boodschap luidt: dit is wat je te wachten staat als je ooit nog voet zet in Hong Kong. Er is hier geen plek meer voor mensen die de vrijheid van meningsuiting koesteren.